Trong cờ Vua, quân Xe (Rook) là quân cờ duy nhất có hình dáng của một công trình kiến trúc. Khác với cờ Tướng, khi Xe có ý nghĩa đúng là “xe” (chiến xa – 車), Xe trong cờ Vua có ngoại hình giống một tháp canh thu nhỏ, ngụ ý các pháo đài hoặc lâu đài trung cổ, với những chiếc răng cưa đặc trưng trên nóc.
Nhưng bạn có bao giờ thắc mắc những chiếc răng cưa này có ý nghĩa gì không? Thực tế, đây không chỉ là một chi tiết thiết kế ngẫu nhiên vì thẩm mỹ. Trong bài viết này, tôi sẽ giới thiệu về cấu trúc đặc biệt này, và lý do tại sao nó lại xuất hiện trong những lâu đài phương Tây ngày xưa.
MỤC LỤC
Lịch sử và sự phát triển
Chi tiết răng cưa này được gọi là Crenellation. Giống như nhiều đặc điểm kiến trúc đặc trưng khác của các lâu đài và thành lũy thời Trung Cổ, thiết kế này đóng vai trò quan trọng trong chiến lược phòng thủ của công trình kiến trúc. Về mặt bản chất, nó là tấm khiên chắn để quân phòng thủ có thể ẩn náu trước sự tấn công từ xa của kẻ địch.
Thực tế, crenellation đã xuất hiện từ thời cổ đại. Những thành lũy đầu tiên với crenellation có thể được tìm thấy ở các nền văn minh cổ đại như Hy Lạp và La Mã. Nhưng phải đến thời kỳ Trung Cổ, crenellation mới thực sự trở thành một phần không thể thiếu của các kiến trúc lâu đài này.
Trong thời kỳ đó, các cuộc chiến tranh diễn ra liên miên và sự an toàn của các thành trì trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Các lâu đài và pháo đài được xây dựng với mục tiêu bảo vệ cư dân và tài sản khỏi các cuộc xâm lược. Crenellation đã chứng tỏ là một giải pháp phòng thủ hiệu quả, bởi nó cho phép quân phòng thủ quan sát và tấn công kẻ địch từ trên cao, đồng thời giảm thiểu nguy cơ bị tấn công ngược lại. Dần dà, nó trở nên phổ biến, và xuất hiện ở hầu hết các lâu đài và thành lũy thời kỳ này.
Đặc điểm và biến thể của Crenellation
Crenellation gồm hai thành phần chính là “merlons” (các phần nhô lên) và “crenels” (các khoảng trống hoặc lỗ châu mai). Merlons cung cấp nơi ẩn nấp an toàn cho lính canh khi họ cần tránh các cuộc tấn công từ phía đối phương. Trong khi đó, crenels cho phép họ bắn tên hoặc nỏ ra ngoài mà không để lộ nhiều cơ thể ra khỏi nơi an toàn.
Không phải crenellation ở đâu cũng giống nhau. Dù cấu trúc của nó khá đơn giản, nhưng qua từng thời kỳ và vùng địa lý, nhiều biến thể đã ra đời để phù hợp với nhu cầu phòng thủ cụ thể. Ví dụ, ở một số lâu đài, các khe hở (crenels) được thiết kế rộng hơn để cho phép sử dụng các loại vũ khí lớn hơn như nỏ lớn hoặc súng bắn đá. Một số khác lại có các khe hở rất nhỏ, và phần merlons lớn, để tối ưu hóa cho việc bắn tên và ẩn nấp (hit and run).
Crenellation thường được thiết kế với mặt cắt có dốc hướng ra ngoài, nhằm tránh quân tấn công có thể bám được vào tường thành để leo vào trong. Các merlons cũng có các thiết kế rất khác nhau. Ngoài hình vuông, nó cũng có thể hình có hình tam giác, hình bậc thang,…, và rất nhiều biến thể khác.
Hiện nay, chúng ta không xây các lâu đài mục đích phòng thủ nữa (nhất là ở Việt Nam). Tuy nhiên, đôi khi chúng vẫn được ứng dụng trong một số công trình, với mục đích trang trí.
